O czym pisać, żeby mnie czytano?

Jeśli chcesz pisać, to nie pisz o sobie,
bo ludzie będę mieć totalnie gdzieś,
czy stoisz dzisiaj jedną nogą w grobie,
czy też w skowronkach obskakujesz wieś.

Skoro chcesz, żeby cię ludzie czytali,
musisz ich myślom nadać połysk słów;
musisz być zawsze jak szczyny na fali,
które choć toną, to wypłyną znów.

Gdy się okaże, że echo z dna serca
twego jest kopią popularnych ech,
to ci tabliczkę na cokół przywierca
sam pan prezydent i ministrów trzech.

Jeżeli jednak chcesz pisać o sobie,
nic mi do tego, więc pisz, co chcesz, pisz,
lecz nie oczekuj, że w jakiej bądź dobie
ktoś pod patyną odkryje twój spiż.

Wiersz ukazał się pod tytułem Wieś w tomiku …a ja się nie zmienię, Gliwice: Enheduanna 2021, s. 11.

1. Wprowadzenie: refleksja o pisaniu i odbiorcy

Wiersz, którego analizę tu podejmujemy, przedstawia niezwykle precyzyjną filozofię pisania w relacji do odbiorcy. Już w pierwszych wersach autor wyraźnie ostrzega przed egocentryzmem w twórczości:
„Jeśli chcesz pisać, to nie pisz o sobie, bo ludzie będę mieć totalnie gdzieś, czy stoisz dzisiaj jedną nogą w grobie, czy też w skowronkach obskakujesz wieś.”
Ten fragment wskazuje na dwie kluczowe prawdy filozoficzne: po pierwsze, że ludzka uwaga jest krucha i selektywna; po drugie, że autentyczność twórcza nie polega na relacjonowaniu własnych doświadczeń, lecz na zdolności nadania im uniwersalnego znaczenia. Autor sugeruje, że odbiorcy nie interesują prywatne dramaty ani codzienne radości twórcy – zainteresowani są refleksją, obrazem świata lub przeżyciem emocji, które mogą rezonować w ich własnych życiach.

2. Sztuka nadawania słowom blasku

Kolejne wersy wprowadzają element praktycznej filozofii literackiej:
„Skoro chcesz, żeby cię ludzie czytali, musisz ich myślom nadać połysk słów; musisz być zawsze jak szczyny na fali, które choć toną, to wypłyną znów.”
Filozoficznie widać tu metaforę słów jako nośnika energii i emocji – muszą nie tylko przekazywać treść, ale także pobudzać wyobraźnię i angażować odbiorcę. Porównanie do fal symbolizuje dynamikę twórczości: twórca doświadcza momentów „tonięcia” (kryzysu twórczego), lecz dzięki sile języka i inspiracji zawsze powraca z nową energią. Ten fragment ukazuje filozoficzny wniosek, że twórczość jest procesem cyklicznym, a nie jednorazowym wyrazem indywidualnej wrażliwości.

3. Ryzyko powielania popularności i powierzchowności

Wiersz następnie porusza problem oryginalności:
„Gdy się okaże, że echo z dna serca twego jest kopią popularnych ech, to ci tabliczkę na cokół przywierca sam pan prezydent i ministrów trzech.”
Filozofia tych wersów podkreśla, że kopiowanie modnych trendów czy powielanie schematów prowadzi do utraty wartości artystycznej. Twórczość, która nie jest autentyczna, staje się pozbawiona sensu i narażona na społeczną krytykę. Autor używa humorystycznej hiperboli (prezydent i ministrowie „przywiercają tabliczkę”), aby uwydatnić konsekwencje braku kreatywności. Odbiorca zostaje tu świadomie skonfrontowany z ideą, że prawdziwa wartość literatury płynie z jej niepowtarzalności i osobistej perspektywy twórcy, a nie z chwilowej popularności.

4. Autonomia twórcy wobec oczekiwań społeczeństwa

Ostatnie wersy przynoszą filozoficzny paradoks:
„Jeżeli jednak chcesz pisać o sobie, nic mi do tego, więc pisz, co chcesz, pisz, lecz nie oczekuj, że w jakiej bądź dobie ktoś pod patyną odkryje twój spiż.”
Tutaj autor afirmuje autonomię twórczą, podkreślając prawo do własnego wyrazu. Jednocześnie wskazuje, że oczekiwanie, iż społeczeństwo dostrzeże i doceni każdą formę ekspresji, jest złudne. Filozoficznie widać tu napięcie między indywidualizmem a społeczną percepcją wartości – autor sugeruje, że twórczość prawdziwie cenna to ta, która znajduje rezonans niezależnie od powszechnego uznania.

5. Humor i rytm jako nośniki przesłania

Wiersz korzysta z rytmu, powtórzeń i humorystycznych metafor, aby wzmocnić filozoficzne przesłanie. Porównanie do „szczyn na fali” jest celowo prowokacyjne, aby przyciągnąć uwagę i unaocznić dynamikę twórczą. Rytm wersów, ich powtarzalność oraz kontrasty między „tonięciem” a „wypłynięciem” ilustrują filozoficznie cykliczność procesu twórczego, a humor służy jako element dydaktyczny, ułatwiający przyswojenie treści.

6. Psychologia odbiorcy i rola literatury

Wiersz w subtelny sposób dotyka również kwestii psychologii odbiorcy. Autor zwraca uwagę, że ludzie szukają w literaturze emocji i refleksji, które rezonują z ich własnymi doświadczeniami. Pisanie wyłącznie o sobie, bez uniwersalnego kontekstu, sprawia, że przekaz staje się hermetyczny i niedostępny dla szerszej publiczności. Filozoficznie, jest to afirmacja humanizmu – literatura istnieje nie tylko dla twórcy, lecz również dla wspólnoty.

7. Metafora fal i jej filozoficzne znaczenie

Motyw fal, obecny w wersach „musisz być zawsze jak szczyny na fali, które choć toną, to wypłyną znów”, pełni podwójną funkcję. Po pierwsze, symbolizuje proces twórczy: momenty zwątpienia i kryzysu są nieuniknione, lecz powracają wraz z inspiracją i energią twórczą. Po drugie, jest metaforą życia samego w sobie – twórca funkcjonuje w świecie zmiennym, gdzie nieprzewidywalne okoliczności wymagają elastyczności, a zarazem wytrwałości. W polskim kontekście językowym metafora ta jest niezwykle plastyczna, oddając zarówno dynamikę, jak i odporność.

8. Filozofia oryginalności i autentyczności

Oryginalność w tym wierszu nie jest celem estetycznym, lecz moralnym. Filozoficzna myśl jest jasna: twórca, który powiela modę czy powtarza cudze doświadczenia, traci prawo do wartości społecznej i moralnej. Humorystyczna hiperbola z tabliczką „przywiercaną przez prezydenta i ministrów” podkreśla ironicznie surowość społecznej oceny, ukazując, że nawet instytucjonalne uznanie nie zdoła ocalić bezwartościowej powtarzalności.

9. Autonomia twórcza kontra oczekiwania społeczności

Końcowe wersy wiersza tworzą kontrast między autonomią twórczą a ograniczeniami percepcyjnymi społeczeństwa. Autor pozwala twórcy pisać o sobie, jednak filozoficznie stawia jasną granicę oczekiwań: samo wyrażenie siebie nie gwarantuje społecznego uznania. To lekcja realizmu literackiego – twórczość może być pełna i autentyczna, ale jej odbiór zawsze pozostaje w gestii czytelnika.

10. Podsumowanie filozoficzne

Rozbudowana analiza ukazuje, że wiersz jest wielowarstwową refleksją nad istotą literatury i procesu twórczego. Główne przesłania filozoficzne można zsyntetyzować następująco:
1. Twórca powinien dążyć do uniwersalności przekazu, wychodząc poza własne ego.
2. Słowa i forma są narzędziami, które nadają treści blask i trwałość.
3. Oryginalność i autentyczność są kluczowe dla wartości literackiej i moralnej.
4. Autonomia twórcza nie jest równoznaczna z gwarancją społecznego uznania.
5. Proces twórczy jest cykliczny – kryzysy i sukcesy przeplatają się w harmonii, podobnie jak fale na morzu.
Wiersz łączy refleksję literacką, filozoficzną i psychologiczną, a jego lekki, humorystyczny ton sprawia, że przesłanie jest przystępne, a zarazem głębokie. Autor prowadzi czytelnika przez złożoną mapę twórczej odpowiedzialności, pozostawiając miejsce na własną interpretację i praktykę literacką.