Geoffrey Chaucer: genealogia i herb

Czarna śmierć

Epidemia tzw. „czarnej śmierci”, która nawiedziła Europę w połowie XIV wieku, odmieniła nie tylko demografię kontynentu, ale również stosunki społeczne na nim panujące zwłaszcza na obszarach, gdzie zebrała największe żniwo, jak na przykład w Anglii, w której na skutek spadku podaży pracy wzrosły płace i ceny towarów, a ponadto mniej prestiżowe stanowiska dworskie zarezerwowane do tej pory dla rodów szlacheckich zaczęto powierzać przedstawicielom niższych warstw społecznych – tak dotkliwy był bowiem niedobór siły roboczej i kapitału ludzkiego w drugiej połowie XIV wieku.

Jednym z beneficjentów takiego stanu rzeczy był Geoffrey Chaucer, który urodził się tuż przed epidemią i szczęśliwie przeżył okres jej występowania. Czarna śmierć przyniosła mu świetlaną przyszłość.

Nie był osobą wysoko urodzoną, wywodził się bowiem z klasy kupieckiej, dlatego okoliczności jego narodzin przez długi czas owiane były mgiełką domysłów, a nawet dzisiaj nie potrafimy rozwiać wszystkich wątpliwości – mimo że był jedną z najznakomitszych osobistości angielskiego średniowiecza nie tylko na polu literatury (z czego jest dzisiaj głównie znany), ale również w obszarach dyplomacji i gospodarki.

Nazwisko

Nazwisko ‘Chaucer’ (lub ‘Chaucier’, ‘Chacey’, ‘Chaucere’ czy też ‘Chaucy’¹) wywodzi się być może od francuskiego słowa ‘chausses’ oznaczającego rodzaj bryczesów skórzanych² lub kolczych³ połączonych z butami, co mogłoby sugerować, że przodkowie Geoffreya trudnili się rzemiosłem, wyrabiając takie właśnie części garderoby.

Kuszącą propozycją jest również dopatrywanie się etymologii tego nazwiska w nazwie wina chausse lub chausset, czyli béquignol noir – ojciec Geoffreya był bowiem winiarzem⁴, ale wspomniane tutaj wino pojawia się znacznie później, bo dopiero w XVIII wieku⁵.

Trzecim możliwym pochodzeniem nazwiska ‘Chaucer’ mogłoby również być słowo ‘chaussé’ oznaczające powierzchnię na tarczy herbu zawartą między linią pobocznicy a ramionami krokwi na opak⁶, ale herb Geoffreya Chaucera wygląda zupełnie inaczej (o czym będzie jeszcze mowa), a więc prawdopodobieństwo, że herb jego przodków miał jakąkolwiek krokiew, jest raczej bliskie zeru, zwłaszcza że nie ma wątpliwości co do tego, iż ród Chaucerów wywodził się co najwyżej z pospólstwa pochodzącego ze wschodnich hrabstw, a jego członkowie trudnili się sprzedażą wina⁷.

Przyjście na świat

Wielu problemów nastręcza również ustalenie miejsca i daty narodzin Geoffreya Chaucera. Początkowo istniały trzy teorie: 1) Berkshire, 2) Oxfordshire, 3) Londyn⁸, z czego tylko ostatnia została podparta przez badaczy cytatem z Testament of Love (Testament miłości):

Also in the City of London, that is to me so deare and sweete, in which I was forth growen, and more kindely loue haue I to that place, than any other in yerth (as euery kindly creature hath full appetite to that place of his kindly ingendure, and to wilne rest and peace in that stede to abide) thilke peace should thus there haue been broken, which of all wise men is commended and desired.⁹

[Również w Londynie, który jest miastem miłym i drogim memu sercu, miastem, w którym wyrosłem i które większą darzę miłością niż jakiekolwiek inne na tym świecie (każde bowiem stworzenie lgnie do miejsca swego poczęcia i pragnie, by spokój w nim panował) taki spokój miałby wtedy zostać zakłócony, jaki wszyscy mędrcy zalecają i jakiego pragną.]¹⁰

Z cytatu tego można wywnioskować, że autor najpewniej urodził się i wychował w Londynie, ale autorem tym nie był Geoffrey Chaucer, gdyż to nie on napisał wspomniany Testament of Love, ale Thomas Usk, a tekst, jakim dysponujemy, został wydany w XVI wieku (blisko 150 lat po śmierci Uska), więc nie ma nawet pewności, że tekst Uska wyglądał tak, jak wygląda tekst nam dostępny, zwłaszcza że język oryginału jest bardzo bliski językowi nowoangielskiemu (który się już kształtował w XVI wieku), co rzuca cień wątpliwości na autentyczność tekstu¹¹ – przykładowo: wyraz ‘ingendure’ nie występuje w słowniku języka średnioangelskiego i jest zapewne omyłkowym zapisem słowa ‘engendure’¹².

Mimo błędnego przypisania powyższego cytatu Chaucerowi współcześni biografowie poety są zgodni, co do tego, że Chaucer urodził się w Londynie¹³.

Wcześniejsi biografowie uważali, że Chaucer pochodził z rodu szlacheckiego albo że nadano mu tytuł szlachecki:

Gallofridus Chaucerus, nobili loco natus, (…)¹⁴
[Gallofridus Chaucerus, szlachetnie urodzony]

Galfridus Chaucer, Anglus, eques auratus, (…)¹⁵
[Galfridus Chaucer, Anglik, rycerz złocony¹⁶]

Galfridus Chaucer, eques eruditus, (…)¹⁷
[Galfridus Chaucer, rycerz uczony]

Chaucer nosił wprawdzie tytuł „knight of the shire”¹⁸ (rycerz hrabstwa), ale był to tytuł urzędowy, nie szlachecki, a jego łaciński odpowiednik to „milites comitatus”¹⁹.

Niełatwo też ustalić datę narodzin Geoffreya Chaucera. Niegdyś uważano, że urodził się w 1328 roku²⁰. Ta data nie zgadza się jednak z innymi dowodami dokumentującymi jego życie. W roku 1357 był paziem u księcia Lionela²¹ (więc musiał wtedy mieć ok. 17 lat), ponadto jego ojciec nie miał jeszcze 14 lat w grudniu 1328 roku²². Obecnie uważa się, że Geoffrey Chaucer przyszedł na świat między 1339 a 1346²³, jak twierdzi Richard West, albo też w roku 1342 ewentualnie 1343²⁴, jak podaje Deborah Marion Turner.

Pokrewieństwa i powinowactwa

Geoffrey Chaucer był synem Johna Chaucera, syna ze związku Roberta Malyna le Chaucera (zwanego również Robertem z Ipswich) z Mary Heyron²⁵ (to nazwisko po pierwszym mężu, Mary była z domu Westhale²⁶). Matką Geoffreya była Agnes, córka Johna de Copton²⁷, druga żoną Johna (pierwszą żoną była Joan z domu de Westhale)²⁸.

W latach 60. XIV wieku Geoffrey Chaucer poślubił Philippę, córkę Gillesa de Roet²⁹, z którą miał co najmniej dwoje dzieci: Thomasa i Lewisa oraz być może kilka córek³⁰. Istnieją jednak wątpliwości co do tego, czy Thomas był rodzonym synem Geoffreya czy przysposobionym³¹.

Alice, córka Thomasa, poślubiła Williama de la Pole, księcia Suffolku – ich wnuk John został wyznaczony na następcę tronu i miał objąć władzę po śmierci swego wuja Ryszarda III, ale porażka króla pod Bosworth przekreśliła te plany³².

Rysunek 1. Drzewo genealogiczne rodu Chaucer-Malyn, część 1.
Źródło: Alfred Allan Kern., The ancestry of Chaucer, Baltimore: Lord Baltimore Press, 1906.

Rysunek 2 Drzewo genealogiczne rodu Chaucer-Malyn, część 2.
Źródło: Alfred Allan Kern., The ancestry of Chaucer, Baltimore: Lord Baltimore Press, 1906.

Rysunek 3 Drzewo genealogiczne rodu Chaucer-Malyn, część 3.
Źródło: Alfred Allan Kern., The ancestry of Chaucer, Baltimore: Lord Baltimore Press, 1906.

Heraldyka

Herb, a w zasadzie tylko tarcza (francuska starsza wg klasyfikacji podanej przez Szymańskiego³³), widnieje na nagrobku Chaucera i na tzw. portrecie harwardzkim³⁴ oraz na ilustracji w szesnastowiecznym rękopisie BL_Add_MS_5141³⁵. Speght pokazuje natomiast tarczę przypominającą późnogotycką, ale z wklęsłymi bokami w górnej części oraz ostrymi zakończeniami z obu stron (rys. 4.).

Tarcza podzielona jest w słup, a widnieje na niej skos czerwony i srebrny na przemian. Speght sugeruje, że Chaucer zaczerpnął ten wzór z dzieła Euklidesa³⁶.

Rysunek 4. Herb Chaucera.
Źródło: Thomas Speght, „The Life of Chaucer”, w: The Workes of Our Antient and Learned English Poet, Geffrey Chaucer, Newly Printed, London: Adam Islip, 1598, fol. b. ii.

Rysunek 5. Portret Harwardzki.
Źródhttps://www.worldhistory.org/image/10405/harvard-portrait-of-chaucer/

 

Rysunek 6. Ilustracja w rękopisie.
Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portrait_of_Chaucer_-_Portrait_and_Life_of_Chaucer_(16th_C),_f.1_-_BL_Add_MS_5141.jpg

Na żadnym z tych przedstawień herb Geoffreya Chaucera nie posiada jednak hełmu ani klejnotu, ani tym bardziej dewizy czy też trzymaczy.

Śmierć

Geoffrey Chaucer zmarł najprawdopodobniej w roku 1400³⁷ podczas zamieszek, które wybuchły, po tym jak przyszły król Anglii, Henryk IV, wkroczył do Londynu, by obalić swego poprzednika, Ryszarda II. Chaucer był stronnikiem Ryszarda, co może skłaniać do wysnucia hipotezy, że nie był umarł śmiercią naturalną³⁸. Niemal pewnym jest natomiast, że u schyłku życia Chaucer popadł w poważne kłopoty finansowe – zapewne na skutek zmiany władzy. Z problemem tym zwrócił się do nowego króla, Henryka IV, w wierszu pt. The Complaint of Chaucer to his Purse (Skarga Chaucera do sakiewki):

To yow, my purse, and to noon other wight
Complaine I, for ye be my lady dere.
I am so sory now that ye be light,
For certes but if ye make me hevy chere,
Me were as leef be leyd upon my bere,
For which unto your mercy thus I crye
Beth hevy ageyn or elles mot I dye.

(...)

O conquerour of Brutes Albyoun
Which that by line and free eleccioun
Been verray king, this song to yow I sende,
And ye that mowen alle oure harmes amende
Have minde upon my supplicacioun.³⁹

[Tobie sakiewko, nikomu innemu,
Żalę się dzisiaj, boś ty jest mi lubą!
Lekka zrobiłaś się taka; ach, czemu?
Jeśli radością nie sypniesz mi grubo,
To równie dobrze będziesz moją zgubą.
O litość błagam i łzami się duszę:
Bądź znowu ciężka – albo umrzeć muszę!

(…)

Zdobywco Anglii! Królu od tej pory
Przez pochodzenie i wolne wybory,
Do ciebie moje posyłam śpiewanie;
Tyś moje krzywdy jest naprawić w stanie,
Bądź więc przychylić się mym prośbom skory!]

Ciało Geoffreya Chaucera zostało pochowane w Opactwie Westminsterskim w południowym transepcie świątyni, który zwykło się nazywać „zakątkiem poetów” (ang. Poets’ Corner), gdyż oprócz Chaucera chowano tam później również takie znakomitości literatury angielskiej jak między innymi John Dryden, Thomas Hardy czy Rudyard Kipling.

Wnioski

Mimo kilku wieków zmagań biografom nie udało się jednak jak do tej pory doprecyzować daty narodzin Chaucera. Okoliczności jego śmierci też nie są znane i zachęcają do spekulacji – nawet oficjalnie podawana data jego śmierci (widniejąca na nagrobku) jest poddawana w wątpliwość⁴⁰. Nie znamy też dokładnej daty jego ślubu z Philippą de Roet. Dowodzi to zatem tego, że albo nie przykładano ówcześnie zbyt wielkiej wagi do urzędniczej skrupulatności w zakresie zapisywania dat dotyczących życia Chaucera, albo też dokumenty zawierające precyzyjne informacje nie zachowały się – być może na skutek siłowego przejęcia władzy przez Henryka IV i zawieruchy, jaka przez to zapanowała w kraju.

Narodziny Chaucera nie były może istotnym wydarzeniem z punktu widzenia władzy państwowej, gdyż nie podejrzewano wtedy, że syn winiarza zostanie kimś innym niż co najwyżej zwykłym rzemieślnikiem czy kupcem, jak jego ojciec, ale w chwili śmierci Geoffrey Chaucer to już ważny i znany urzędnik państwowy, którego patronem (a później nawet szwagrem⁴¹) był sam Jan z Gandawy⁴², ojciec Henryka IV – niefrasobliwość lub brak odnotowania daty śmierci Chaucera jest zatem co najmniej zastanawiająca.

Bibliografia

Bale, J., Index Britanniae Scriptorum, Reginald Lane Poole (red.), The Claredon Press, 1902.

Bardsley, C.W.E., A dictionary of English and Welsh surnames, with special American instances, London: Henry Frowde, 1901, http://archive.org/details/adictionaryengl01bardgoog.

Boswell, J.C., Braden, G.M., Petrarch’s English Laurels, 1475–1700: A Compendium of Printed References and Allusions, Routledge, 2017.

Brewer, E.C., Wordsworth Dictionary of Phrase and Fable, Ware: Wordsworth Editions, 2001.

Crow, M.M., The Riverside Chaucer, Larry D. Benson (red.), Oxford; New York: Oxford University Press, 2008.

Crow, M.M., Leland, V.E., „Chaucer’s Life”, w: The Riverside Chaucer, Oxford; New York: Oxford University Press, 2008.

Definition of CHAUSSES, https://www.merriam-webster.com/dictionary/chausses.

Encyclopædia: Or, A Dictionary of Arts, Sciences, and Miscellaneous Literature, t. 6, Philadelphia: Thomas Dobson, 1798.

Harvard Portrait, Harvard’s Geoffrey Chaucer Website, https://chaucer.fas.harvard.edu/harvard-portrait.

Joannes Baleus, Illustrium majoris Britanniae scriptorum, Joannes Ouerton, 1548.

Jones, T., Yeager, R., Fletcher, A., Dor, J., Dolan, T., Who Murdered Chaucer? A Medieval Mystery, London: Methuen Publishing Ltd, 2004.

Kern, A.A., The ancestry of Chaucer, Baltimore: Lord Baltimore Press, 1906.

Kirk, R.E.G., „Forwords”, w: Life-Records of Chaucer, London: The Chaucer Society, 1900.

Lelandus, J., Commentarii de scriptoribus Britannicis, Antonius Hall (red.), t. 2, Oxonia: Theatrus Sheldonianus, 1709.

Lerer, S. (red.), The Yale companion to Chaucer, New Haven: Yale University Press, 2006.

Matheson, L.M., „Chaucer’s Ancestry: Historical and Philological Re-Assessments”, The Chaucer Review, t. 25, nr 3, 1991, s. 171–189.

Middle English Compendium, https://quod.lib.umich.edu/m/middle-english-dictionary/dictionary/.

Pimbley, A.F. [from old catalog, Pimbley’s dictionary of heraldry, Baltimore, The author, 1908.

Portrait of Chaucer, British Library, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portrait_of_Chaucer_-_Portrait_and_Life_of_Chaucer_(16th_C),_f.1_-_BL_Add_MS_5141.jpg.

Robinson, J., Harding, J., Vouillamoz, J., Wine grapes: a complete guide to 1,368 vine varieties, including their origins and flavours, London: Allen Lane, 2012.

Shoaf, R.A., Thomas Usk, The Testament of Love: Introduction, Robbins Library Digital Projects, https://d.lib.rochester.edu/teams/text/shoaf-usk-testament-of-love-introduction#1.

Speght, T., „The Life of Chaucer”, w: The Workes of Our Antient and Learned English Poet, Geffrey Chaucer, Newly Printed, London: Adam Islip, 1598.

Stephen, L. (red.), „Chaucer, Geoffrey”, Dictionary of National Biography, New York: Macmillian and Co., 1887.

Szymański, J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa: PWN, 2001.

The Norman people and their existing descendants in the British dominions and the United States of America, London: London, H.S. King & co., 1874.

Tomlins, T.E., The Law-dictionary, Explaining the Rise Progress and Present State of the British Law, t. 2, London: W.T. Clarke, 1835.

Turner, D.M., Chaucer: a European life, Hardcover edition., Princeton, NJ: Princeton University Press, 2019.

West, R., Chaucer, 1340-1400: the life and times of the first English poet, 1st Carroll & Graf ed., New York: Carroll & Graf, 2000.

Winstanley, W., The lives of the most Famous English Poets or the Honour of Parnassus, London: Samuel Manship, 1686.

Zieber, E., Heraldry In America, New York: Haskell House Publishers Ltd., 1969.

---

1 Alfred Allan Kern, The ancestry of Chaucer, Baltimore: Lord Baltimore Press, 1906, s. 7–13.

2 Charles Wareing Endell Bardsley, A dictionary of English and Welsh surnames, with special American instances, London: Henry Frowde, 1901, http://archive.org/details/adictionaryengl01bardgoog, s. 174.

3 Definition of CHAUSSES, https://www.merriam-webster.com/dictionary/chausses.

4 Leslie Stephen (red.), „Chaucer, Geoffrey”, Dictionary of National Biography, New York: Macmillian and Co., 1887, s. 155.

5 Jancis Robinson, Julia Harding, José Vouillamoz, Wine grapes: a complete guide to 1,368 vine varieties, including their origins and flavours, London: Allen Lane, 2012, s. 99.

6 Arthur Francis [from old catalog Pimbley, Pimbley’s dictionary of heraldry, Baltimore, The author, 1908, s. 17;Eugene Zieber, Heraldry In America, New York: Haskell House Publishers Ltd., 1969, s. 350.

7 The Norman people and their existing descendants in the British dominions and the United States of America, London: London, H.S. King & co., 1874, s. 195.

8 William Winstanley, The lives of the most Famous English Poets or the Honour of Parnassus, London: Samuel Manship, 1686, s. 23;Johannes Lelandus, Commentarii de scriptoribus Britannicis, Antonius Hall (red.), t. 2, Oxonia: Theatrus Sheldonianus, 1709, s. 419;Thomas Speght, „The Life of Chaucer”, w: The Workes of Our Antient and Learned English Poet, Geffrey Chaucer, Newly Printed, London: Adam Islip, 1598, fol. b.ii.

9 Winstanley, The lives of the most Famous English Poets or the Honour of Parnassus…, s. 23;Speght, “The Life of Chaucer…”, fol. b.ii.

10 Wszystkie tłumaczenia prozy i poezji, zawarte w niniejszej pracy, pochodzą od autora.

11 R. Allen Shoaf, Thomas Usk, The Testament of Love: Introduction, Robbins Library Digital Projects, https://d.lib.rochester.edu/teams/text/shoaf-usk-testament-of-love-introduction#1.

12 Middle English Compendium, https://quod.lib.umich.edu/m/middle-english-dictionary/dictionary/, s.v. enǧendūre.

13 Deborah Marion Turner, Chaucer: a European life, Hardcover edition., Princeton, NJ: Princeton University Press, 2019, s. 12;Richard West, Chaucer, 1340-1400: the life and times of the first English poet, 1st Carroll & Graf ed., New York: Carroll & Graf, 2000, s. vii.

14 Lelandus, Commentarii de scriptoribus Britannicis…, t. 2, s. 419.

15 Joannes Baleus, Illustrium majoris Britanniae scriptorum, Joannes Ouerton, 1548, fol. 198.

16 Tytuł „eques auratus” (rycerz złocony) to łaciński odpowiednik angielskiego „bachelor-knight”. Była to godność niedziedziczna, nadawana osobom stanu nieszlacheckiego, pozwalająca na używanie honoryfikatora „Sir”. Dawniej tylko rycerze mogli przyozdabiać zbroję lub strój wojenny złotem – stąd nazwa. Zob. Ebenezer Cobham Brewer, Wordsworth Dictionary of Phrase and Fable, Ware: Wordsworth Editions, 2001, s. 635;Encyclopædia: Or, A Dictionary of Arts, Sciences, and Miscellaneous Literature, t. 6, Philadelphia: Thomas Dobson, 1798, s. 698.

Laszlo Szijarto błędnie tłumaczy to wyrażanie zwrotem „wealthy knight” (majętny rycerz). Zob. Jackson Campbell Boswell, Gordon McMurry Braden, Petrarch’s English Laurels, 1475–1700: A Compendium of Printed References and Allusions, Routledge, 2017, s. 1549.

17 John Bale, Index Britanniae Scriptorum, Reginald Lane Poole (red.), The Claredon Press, 1902, s. 74.

18 Seth Lerer (red.), The Yale companion to Chaucer, New Haven: Yale University Press, 2006, s. 39.

19 Thomas Edlyne Tomlins, The Law-dictionary, Explaining the Rise Progress and Present State of the British Law, t. 2, London: W.T. Clarke, 1835, s.v. Knights of the shire.

20 Stephen, „Chaucer, Geoffrey”, s. 154.

21 Tamże, s. 155.

22 Tamże.

23 West, Chaucer, 1340-1400…, s. vii.

24 Turner, Chaucer…, s. 22.

25 Lister M. Matheson, „Chaucer’s Ancestry: Historical and Philological Re-Assessments”, The Chaucer Review, t. 25, nr 3, 1991, s. 171–189.

26 Kern, The ancestry of Chaucer…, s. 63.

27 Turner, Chaucer…, s. 26.

28 Kern, The ancestry of Chaucer…, s. 48.

29 Turner, Chaucer…, s. 101,103.

30 Martin M. Crow, Virginia E. Leland, „Chaucer’s Life”, w: The Riverside Chaucer, Oxford; New York: Oxford University Press, 2008, s. xii. Zob. rys. 1.

31 R.E.G. Kirk, „Forwords”, w: Life-Records of Chaucer, London: The Chaucer Society, 1900, s. lii.

32 Crow i Leland, “Chaucer’s Life…”, s. xii.

33 Józef Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa: PWN, 2001, s. 655.

34 Harvard Portrait, Harvard’s Geoffrey Chaucer Website, https://chaucer.fas.harvard.edu/harvard-portrait.

35 Portrait of Chaucer, British Library, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portrait_of_Chaucer_-_Portrait_and_Life_of_Chaucer_(16th_C),_f.1_-_BL_Add_MS_5141.jpg.

36 Speght, “The Life of Chaucer…”, fol. b. i.

37 Turner, Chaucer…, s. 480;Crow i Leland, “Chaucer’s Life…”, s. xxii;Speght, “The Life of Chaucer…”, fol. c. i;West, Chaucer, 1340-1400…, s. i.

38 Terry Jones i in., Who Murdered Chaucer? A Medieval Mystery, London: Methuen Publishing Ltd, 2004, s. 1–7.

39 Martin M. Crow, The Riverside Chaucer, Larry D. Benson (red.), Oxford; New York: Oxford University Press, 2008, s. 656.

40 Jones i in., Who Murdered Chaucer?…, s. 312–314.

41 Turner, Chaucer…, s. 103.

42 Lerer, The Yale companion to Chaucer…, s. 67.