Antroponimy chińskie
Nazwiska
Chińczycy, w odróżnieniu od Europejczyków, posiadali nazwiska już od zamierzchłej starożytności. Dawni Chińczycy (a przynajmniej przedstawiciele warstw rządzących) posługiwali się początkowo dwoma typami nazwisk, a były to: nazwiska po kądzieli/nazwiska rodowe (xìng 姓) i nazwiska po mieczu/nazwiska klanowe (shì 氏).
Nazwiska po kądzieli pojawiły się, jak się można domyślać, w okresie matriarchatu, kiedy nie ustalano jeszcze ojcostwa. W późniejszych epokach, to jest w czasach patriarchatu, nazwiska te zaczęły być dziedziczone po ojcu – od tego momentu możemy nazywać je nazwiskami rodowymi. Z biegiem czasu rodziny stawały się coraz bardziej liczne, co doprowadziło do tego, że nazwiska rodowe, jakie nosili ich członkowie, przestały wystarczać – było tych nazwisk po prostu zbyt mało. Aby zaradzić niedoborowi nazwisk, bracia noszący to samo nazwisko rodowe zakładali własne klany i nadawali sobie dodatkowe nazwisko (nazwisko klanowe), które ich dzieci dziedziczyły potem po nich.
W późniejszym okresie nazwiska po kądzieli (rodowe) straciły rację bytu, a terminy xìng i shì stały się synonimami, przy czym shì otrzymało funkcję honoryfikatywną. Na przykład jeśli ktoś ma na nazwisko Zhang, to możemy o nim powiedzieć: Zhang shì, co należałoby przetłumaczyć: Szanowny pan Zhang.
Imiona
Oprócz samych nazwisk istniały, i to już od zamierzchłych czasów, również różnego typu imiona i pseudonimy.
Imię podstawowe (běnmíng 本名), zwane też imieniem właściwym (zhèngmíng 正名), wielkim imieniem (dàmíng 大名 ) albo po prostu imieniem (míng 名). Jest to imię formalne, jakie podaje się przy rejestracji dziecka w urzędzie.
Imię pierwotne (yuánmíng 原名) jest to pierwsze imię formalnie nadane dziecku. Imię to może różnić się jednak od imienia podstawowego, jeśli dziecko zostanie zarejestrowane pod innym imieniem.
Imię dziecięce (yòumíng 幼名), zwane też małym imieniem (xiǎomíng 小名) imieniem mlecznym (rǔmíng 乳名) lub małym określeniem (xiǎozì 小字) jest to imię nadawane przez dziadków dziecku, kiedy rodzice jeszcze nie zdecydowali się, jakie imię podstawowe nadać.
Imię genealogiczne (pǔmíng 譜名) jest to imię, pod jakim dana osoba figuruje w księdze genealogicznej rodu.
Imię szkolne (xùnmíng 訓名), zwane też imieniem uczniowskim (xuémíng 學名). Jest to imię nadawane dziecku przez rodziców lub nauczyciela, kiedy dziecko rozpoczyna formalną naukę, a stosowane jest głównie w środowisku szkolnym. Zdarza się, że jest ono tożsame z imieniem podstawowym dziecka.
Pseudonim (huàmíng 化名) może przybierać różne formy np. pseudonim literacki (bǐmíng 筆名), pseudonim artystyczny (yìmíng 藝名), a od lat dziewięćdziesiątych XX wieku występuje również pseudonim internetowy (wǎngmíng 網名).
Imię fikcyjne (wěimíng 偽名) może być stosowane w celu ukrycia prawdziwej tożsamości, na przykład przez zbiegów.
Imię kurtuazyjne (biǎozì 表字), zwane najczęściej po prostu określeniem (zì 字), to imię nadawane głównie mężczyznom, na znak osiągnięcia przez nich dorosłości, co w dawnych Chinach oznaczało dwudziesty rok życia.
Przydomek (hào 號), zwany też innym określeniem (biézì 別字), to imię dodatkowe używane głównie przez artystów i pisarzy.
Kryptonim (dàihào 代號) to imię używane w konspiracji.
Ksywa (chuòhào 綽號) to imię używane przez znajomych.
Imię religijne/kościelne (jiàomíng 教名) to imię, jakie może być nadane osobie, która przyjmie chrzest.
Imię pośmiertne (shìhào 諡號) nadawane ważnym osobistościom po ich śmierci.
Przydomek dharmy (fǎhào 法號) zwany też imieniem dharmy (fǎmíng 法名), imieniem Śīla (jièmíng 戒名) lub tabu dharmy (fǎhuì 法諱). Jest to imię buddyjskie, jakie przyjmuje neofita.
Oczywiście nie każdy Chińczyk posługiwał czy posługuje się wszystkimi typami imion. Podana tutaj lista nie jest też wyczerpująca, istniały bowiem i istnieją jeszcze różne odmiany imion związanych z przynależnością na przykład do sekty taoistycznej, grupy przestępczej czy innej społeczności.
Obecnie Chińczycy nie używają tak wielkiej różnorodności imion (obecnie nie nadaje się już określeń kurtuazyjnych zì ani przydomków hào). Wciąż jednak zdarza się, i to bardzo często, że dana osoba ma inne imię w dokumentach, inaczej zwracają się do niej członkowie rodziny, a inaczej każe na siebie mówić znajomym.
Przykład Sun Jat-sena
Na przykład polityk znany Polakom jako Sun Jat-sen nosił następujące imiona i pseudonimy (po myślniku podano ich poglądowe tłumaczenie na język polski):
Nazwisko: Sun 孫 – Wnuk,
Imię podstawowe: Wen 文 – Wykształcony,
Imię dziecięce: Dixiang 帝象 – Podobieństwo Cesarza,
Imię genealogiczne: Deming 德明 – Blask Cnoty,
Imię kurtuazyjne: Zaizhi 載之 – Pojechał Wozem (możliwe inne interpretacje),
Przydomek: Yixian 逸仙 – Nieśmiertelny-który-się-wyzwolił,
Imię religijne: Rixin 日新 – Odnowione Słońce,
Pseudonim: Nakayama Shō 中山樵 – Chrust ze Środkowej Góry,
Tytuł honorowy: Guo Fu 國父 – Ojciec Narodu.
Chińczycy w odniesieniu do Sun Jat-sena używają najczęściej pseudonimu Zhongshan, co jest chińską (mandaryńską) wymową japońskiego nazwiska Nakayama (中山), czyli Środkowa Góra, które to nazwisko – wraz z imieniem Shō (樵) – Sun Jat-sen przyjął podczas pobytu w Japonii. Na Tajwanie zwany jest też często Ojcem Narodu (Guo Fu 國父).
W Polsce, jak i w większości krajów tzw. Zachodu, używamy jego przydomku Yixian (逸仙), którego używał podczas studiów w Hong Kongu, a który wymawiany w kantońskiej odmianie języka chińskiego brzmi ‘jat-sin’, co sam zainteresowany zapisywał „po angielsku” ‘Yat-sen’.
Imię angielskie
Do antroponimów wyżej wymienionych doszedł w XX wieku jeszcze jeden: imię angielskie (yīngwén míng 英文名), którego cechą charakterystyczną jest to, iż zapisuje się je alfabetam łacińskim i wymawia na angielską modłę; przy czym nie musi to być wcale imię, jakie noszą osoby z krajów anglojęzycznych (choć najczęściej takie właśnie jest); równie dobrze może to być pospolite słowo angielskie, zapisane alfabetem łacińskim imię chińskie (czasem w wymowie lokalnej) lub nawet nazwa wymyślona. Zdarza się, że imię angielskie brzmi podobnie jak jedno z chińskich imion danej osoby, ale nie jest to regułą.
Kolejność
Nazwisko w języku chińskim występuje zawsze na pierwszym miejscu, po nim dopiero następuje imię lub pseudonim. Obecnie zdarza się, iż Chińczycy, mający dużo kontaktów z przedstawicielami naszego kręgu kulturowego, stosują na wizytówkach czy też w korespondencji odwrotny zapis, czyli taki, w którym imię stoi przed nazwiskiem – ale dzieje się tak najczęściej wtedy, kiedy używane jest imię angielskie, np. Steven Zhou. Oczywiście w sytuacji kiedy list czy wizytówka jest w języku chińskim, nazwisko zostaje zawsze na pierwszym miejscu, np. Zhou Shiwen (周士文).
Wejście smoka
Pewien aktor znany w Chinach jako Li Xiaolong (李小龍) nazywał się pierwotnie Lee Jun-fan (李振藩) – zapisane w wymowie mandaryńskiej: Li Zhenfan – a na Zachodzie znany jest on pod swym angielskim imieniem i nazwiskiem: Bruce Lee. W każdym z tych trzech przypadków nazwiskiem jest oczywiście Li/Lee.
Liczba sylab
Nazwiska chińskie są najczęściej jednosylabowe, imiona i pseudonimy natomiast mają najczęściej dwie sylaby. Tak więc cały antroponim ma zazwyczaj trzy sylaby (jedną w nazwisku i dwie w imieniu lub rzadziej dwie w nazwisku i jedną w imieniu). Zdarza się też, choć nieczęsto, że wystarczą tylko dwie sylaby (po jednej sylabie na nazwisko oraz imię) albo że potrzeba aż czterech sylab (po dwie sylaby na imię oraz nazwisko).
Oto kilka przykładów, gdzie pierwsze to nazwisko, a drugie to imię lub pseudonim:
Komentarze
Prześlij komentarz