Godzina szczura

W godzinie szczura smoki odleciały.
Rozbłysło niebo milionami gwiazd.
Księżyc ukazał posrebrzane skały
Nad horyzontem wyludnionych miast,
A my jak ptaki, co wypadły z gniazd,
Nie rozumiejąc niczego, przez cały
Czas bez żenady drzemy głupi dziób
Z potrzaskanymi skrzydłami u stóp.

 

Wiersz ukazał się pod tym samym tytułem w tomiku Na ostrowie rzeki, Gliwice: Enheduanna 2022, s. 78.

Analiza

1. Wprowadzenie i kontekst twórczości autora

Jarek Zawadzki to poeta współczesny, którego twórczość wyróżnia się łączeniem elementów surrealistycznych, groteskowych i refleksyjno-egzystencjalnych. Wiersz „W godzinie szczura smoki odleciały” jest przykładem poezji, która nie ogranicza się do linearnej narracji czy realistycznego opisu świata, lecz koncentruje się na obrazach symbolicznych, emocjach i stanie ducha człowieka w obliczu przemian, kryzysów i chaosu.
Już tytuł wprowadza czytelnika w specyficzną atmosferę. „Godzina szczura” to wyrażenie silnie metaforyczne – może odnosić się do czasu zagrożenia, momentu zwątpienia, granicy między porządkiem a chaosem. „Smoki odleciały” sugerują utratę ochrony, bezpieczeństwa lub duchowej równowagi. Już na poziomie tytułu autor tworzy napięcie, które będzie rozwijane w całym wierszu.
Współczesna poezja Zawadzkiego jest często interpretowana jako reakcja na zmiany cywilizacyjne, społeczne i kulturowe. W jego utworach widać fascynację zarówno pięknem przyrody i kosmosu, jak i światem opuszczonych, wyludnionych miast. To połączenie zachwytu nad światem z egzystencjalnym niepokojem pozwala odczytać wiersz jako refleksję nad kondycją człowieka w dobie globalnych przemian.

2. Analiza formalna i rytmiczna

Wiersz jest przykładem poezji wolnej, w której brak regularnego metrum i rymu podkreśla swobodę wypowiedzi i rytm narracyjny oparty na logice obrazów i emocji. Taki zabieg literacki pozwala autorowi skupić uwagę czytelnika na treści i obrazie, a nie na schematach formalnych.
Struktura wiersza składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza – opisująca przestrzeń kosmiczną i wyludnione miasta – tworzy szeroki, panoramiczny obraz świata, który jest zarówno piękny, jak i niepokojący. Druga część skupia się na kondycji człowieka – zagubionego, niezdolnego do zrozumienia rzeczywistości i pozbawionego sił do działania.
Długie, rozbudowane zdania syntaktyczne tworzą efekt płynności i ciągłego przepływu obrazów. Zawadzki wykorzystuje pauzy i przerwy między wersami do wprowadzenia rytmu oraz akcentowania ważnych fraz, np. „Nie rozumiejąc niczego, przez cały / Czas bez żenady drzemy głupi dziób / Z potrzaskanymi skrzydłami u stóp.” Dzięki temu czytelnik odbiera wiersz jako ciąg myśli i odczuć, w których chaos świata zewnętrznego przenika do świata wewnętrznego podmiotu lirycznego.

3. Analiza językowa i stylistyczna

Język wiersza jest wyrazisty, bogaty w metafory i obrazy symboliczne. Zawadzki posługuje się zarówno poetyką wizualną, jak i metaforyczną. Przykładem poetyki wizualnej są wersy: „Rozbłysło niebo milionami gwiazd / Księżyc ukazał posrebrzane skały”. Obrazy te oddziałują na wyobraźnię, wprowadzając kontrast między majestatem kosmosu a ludzką małością.
Metaforyczne wyrażenia, takie jak „ptaki, co wypadły z gniazd”, „drzeć głupi dziób” czy „potrzaskane skrzydła u stóp”, wprowadzają wymiar egzystencjalny. Są groteskowe, a jednocześnie tragiczne, ukazując bezradność jednostki wobec nieprzewidywalnych sił życia i świata. Zawadzki umiejętnie łączy język potoczny z poetyckim, tworząc efekt napięcia między codziennością a transcendencją.
Słownictwo wiersza jest starannie dobrane. Autor używa wyrażeń jednoznacznie negatywnych („potrzaskane skrzydła”) w kontrze do obrazów piękna i światła, co potęguje efekt dramatyzmu i niepokoju. Taka kontrastowość językowa jest typowa dla poezji współczesnej, która często operuje sprzecznością jako nośnikiem emocji i refleksji.

4. Analiza metafor, symboli i obrazów poetyckich

Wiersz Zawadzkiego obfituje w symbole i metafory, które można odczytywać na wielu poziomach.
Godzina szczura – czas przejściowy, moment kryzysu lub zagrożenia; symbol niepewności i granicy między znanym a nieznanym.
Smoki – mogą symbolizować siły ochronne, duchowe lub mityczne, które opuszczają świat w momencie chaosu. Ich odlot może oznaczać utratę poczucia bezpieczeństwa.
Rozbłyskujące gwiazdy i księżyc – symbole piękna, wieczności i kontrast z ludzką kruchością i bezsilnością.
Posrebrzane skały – metafora niezmienności natury wobec przemijania ludzkiego świata, a także blasku, który odsłania zarówno piękno, jak i chłód świata.
Wyludnione miasta – obraz cywilizacyjnego upadku, alienacji jednostki, pustki i samotności w świecie stworzonym przez człowieka.
Ptaki wypadłe z gniazd – metafora zagubienia, bezradności i braku orientacji w świecie; ludzie pozbawieni są „skrzydeł”, nie mogą wzbić się ponad trudności.
Każda z tych metafor buduje spójny obraz wiersza, w którym kontrast między majestatem świata a ludzką bezradnością jest kluczowy dla interpretacji.

5. Interpretacja tematyczna i filozoficzna

Wiersz można interpretować jako refleksję nad egzystencjalnym niepokojem człowieka współczesnego. Ludzie przedstawieni jako „ptaki z potrzebaskanymi skrzydłami” symbolizują jednostki pozbawione sił i możliwości wpływania na rzeczywistość. Świat kosmiczny, gwiazdy i księżyc kontrastują z małością człowieka, podkreślając jego ograniczenia.
Tematyka wiersza obejmuje również kryzys cywilizacyjny – wyludnione miasta, opuszczenie przez smoki i brak sensu w działaniach ludzi sugerują refleksję nad upadkiem wartości, izolacją jednostki i alienacją w świecie nowoczesnym. Poeta ukazuje zarówno piękno, jak i grozę istnienia, zmuszając czytelnika do konfrontacji z własną kondycją egzystencjalną.

6. Porównania literackie i miejsce w literaturze współczesnej

Twórczość Zawadzkiego można zestawić z poezją surrealistyczną XX wieku, m.in. z utworami Paula Éluarda czy Andrzeja Bursy, w których elementy fantastyczne i groteskowe współistnieją z refleksją nad człowiekiem i światem. Wiersz Zawadzkiego wpisuje się również w nurt poezji współczesnej, badającej kondycję jednostki w świecie pełnym chaosu i zagrożeń.
Autor, podobnie jak poeci symbolistyczni, korzysta z obrazów i metafor do wyrażenia emocji, nastroju i refleksji filozoficznej. Jednak w odróżnieniu od klasycznych symbolistów, Zawadzki łączy język poetycki z elementami groteski i potoczności, co nadaje wierszowi współczesny charakter i dostępność dla czytelnika.

7. Podsumowanie i refleksja końcowa

„W godzinie szczura smoki odleciały” to wiersz wielowarstwowy, w którym Zawadzki łączy piękno kosmosu, grozę opuszczonych miast i bezradność człowieka. Wiersz jest przykładem poezji współczesnej, w której forma wolna, bogactwo metafor i kontrasty językowe służą wyrażeniu egzystencjalnego niepokoju.
Poprzez zestawienie majestatu świata i małości jednostki, poprzez obrazy opuszczenia, zagubienia i utraty bezpieczeństwa, poeta skłania czytelnika do refleksji nad kondycją ludzką w obliczu przemian, kryzysów i chaosu. Wiersz Zawadzkiego pozostaje otwarty na wielorakie interpretacje, jednocześnie zachowując spójność stylistyczną i głębię emocjonalną.